donderdag 6 november 2008

De slechte verhouding tussen stadhouder en regenten

Waarom hadden de stadhouders en de regenten in de republiek zo'n slechte verhouding met elkaar. En wat zorgde er uiteindelijk voor dat Johan van Oldenbarnevelt werd veroordeeld. Ik zal je proberen het een en ander duidelijk te maken over het doen en laten van deze mensen zodat je je meer kunt inleven in hun verschillende standpunten.

In de gouden eeuw bestaat de republiek uit 7 verschillende landjes, de gewesten. Elk gewest had zijn eigen bestuurders, meestal waren dat de rijke burgers van dat gewest. Daarnaast had je ok een stadhouder. Die was de aanvoerder van het leger en was vaak ook stadhouder over meerdere gewesten tegelijk. Zo was prins Maurits bijvoorbeeld stadhouder over alle gewesten in de Republiek. Maar das was nou juist ook het moeilijke, want de stadhouder vond het beter dat al die landen meer samen gingen werken en een republiek zouden vormen, maar de regenten vonden juist de zelfstandigheid van ieder gewest op zich zelf belangrijk.

Daar ging nou uiteindelijk te hele ruzie over. Maurits wordt keer op keer erop uit gestuurd om de handelsbelangen van Holland te gaan verdedigen. Op een gegeven moment is hij het zat om telkens voor Holland al die "opdrachtjes" te doen en krijgt hij ruzie met de raadspensionaris van Holland, en die is op dat moment Johan van Oldenbarnevelt. In 1609 moest Maurits tegen zijn zin instemmen met een wapenstilstand met Spanje wat dat was goed voor de Hollandse handelsbelangen, alleen niet voor Maurits want die mocht geen oorlog voeren en daardoor daalde zijn populariteit. Ze kregen uiteindelijk zo'n hekel aan elkaar dat Johan van Oldenbarnevelt voor het gerecht wordt gesleept wegens landverraad, omdat hij de belangen van het zelfstandige gewest voorop stelde. Hij wordt veroordeeld en onthoofd op het binnenhof in Den Haag.

Dan, als de wapenstilstand met Spanje is afgelopen begint de oorlog weer opnieuw. In 1625 overlijd Maurits en zijn broer Frederik Hendrik volgt hem op als nieuwe stadhouder. Hij is een succesvol stadhouder en aanvoerder van het leger. Hij gaat zich steeds meer als een koning van de republiek gedragen. de regenten durven na de terechtstelling van van Oldenbarnevelt weinig meer aan zijn macht te sleutelen. Dat wordt anders als zijn zoon Willem II hem opvolgd. deze wilde de vrede met Spanje tegenhouden maar dat lukte hem niet. In 1648 werd de vrede van Münster getekend. de stadhouder en de regenten kregen daarna ruzie over de afdanking van de slodaten en Willem II gaat zelfs zo ver dat hij met zijn leger Amsterdam wil overvallen. toen dat mislukte was de ruzie compleet. De regenten waren dan ook heel erg blij dat de stadhouder kort daarna overleed zonder opvolger. Zonder opvolger is trouwens niet helemaal waar want 8 dagen na zijn vanders dood werd Willem III geboren maar die was nog te jong om te regeren.

Van 1650 t/m 1672 was er een sadhouderloos tijdperk en veel regenten beschouwden het als "de ware vrijheid". Maar dat was ook van korte duur want in 1672 werd de republiek van 4 kanten tegelijk aangevallen en volgens de gewone mensen was er maar een man die helpen kon: Prins Willem III. De regenten moesten hem tot stadhouder en opperbevelhebber benoemen. In europa werd hij een machtig man en in 1688 werd hij zelfs uitgenodigd om in plaats van zijn schoonvader (Willem II was getrouwd met een Engelse prinses) te regeren. Het begon er steeds meer op te lijken dat de republiek door een koning werd geregeerd, al bleef Willem III wel wettig dienaar van de statenvergadering. Tussen de dood van Willem III en het stadhouderschap van Willem IV was er opnieuw een periode van "ware vrijheid" voor de regenten. Maar vanaf Willem IV werd het stadhouderschap erfelijk in de familie Oranje-Nassau en dat was niet naar de zin van heel veel regenten. Het is eigelijk nooit helemaal lekker gelopen en altijd was er wel irritatie tussen de stadhouder of de regenten.